تورم، بزرگ‌ترین پروژه هنر مشهد را زمین گیر کرد | روایتی از وعده‌های بر زمین مانده احداث پردیس تئاتر شهر

الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ اسفند ۱۳۹۷ در جشن افتخارآفرینی هنرمندان مشهدی در سی وهفتمین جشنواره تئاتر فجر بود که محمدرضا کلائى، شهردار وقت مشهد که گلایه‌های هنرمندان هنر‌های نمایشی را از نداشتن مرکزی برای تئاتر مشهد (درخور دومین قطب تئاتر کشور) شنیده بود، قول داد زیرساخت‌های مورد نیاز اهالی تئاتر را ایجاد کند. پیرو این تصمیم کارگروهی برای پیگیری احداث پردیس تئاتر مشهد در محیط چهار هکتاری بوستان وفا تشکیل شد و کمتر از شش ماه بعد این کارگروه طرح منتخب خود را ارائه کرد؛ طرحی از یک معمار شناخته شده به نام فرهاد احمدی و برگرفته از باغ‌های ایرانی و مبتنی بر هویت ایرانی اسلامی.

کلید خوردن پروژه‌ای فرهنگی در پاسخ به گلایه‌های اهالی تئاتر

این طرح توسط هیئت سه نفره داوران (سید محمد بهشتی شیرازی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، نشید نبیان، فوق دکتری شهر‌های هوشمند از دانشگاه MIT، و ایرج کلانتری، طراح و معمار برجسته کشور) و پس از بررسی آثار بیش از پنجاه معمار بومی و ملی انتخاب شده بود.

شهردار مشهد در جلسه‌ای که برای معرفی این طرح با حضور رسانه‌ها برگزار شد، ابراز امیدواری کرد تا سال ۱۴۰۰ پردیس تئاتر مشهد به بهره برداری برسد. پنج ماه بعد، یعنی در آذر ۱۳۹۸ وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مشهد آمد تا به  همراه استاندار خراسان رضوی به طور رسمی عملیات ساخت نخستین پردیس تئاتر شهر را آغاز کند. در این مراسم رئیس وقت کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر مشهد جزئیاتی از پروژه ارائه داد.

طبق اظهارات او پردیس تئاتر شهر قرار بود در ۱۲ هزار مترمربع زیربنا ساخته شود. ۱۰ هزار مترمربع فضا برای توقفگاه خودرو، سالن اصلی با زیربنای ۵ هزار مترمربع و هفتصد صندلی، سه سالن فرعی در مجموع با زیربنای ۵ هزار مترمربع و ۴۸۰ صندلی، فضا‌هایی مانند کتابخانه، موزه، گالری و مکان فراغت از دیگر ویژگی‌های این پروژه اعلام شد.

همچنین گفته شد پیش بینی اعتبار اولیه ساخت پردیس تئاتر شهر مشهد بدون در نظر گرفتن قیمت زمین و صدور پروانه ساخت ۹۵ میلیارد تومان است، اما برآورد هزینه کلی پروژه به ۱۵۰ میلیارد تومان می‌رسد که در قالب بودجه سال آینده شهرداری مشهد تأمین می‌شود. مدت زمان اجرای مرحله نخست پروژه هفده ماه و مدت زمان اتمام کل پروژه نیز ۵۲۰ روز اعلام شد. طبق این پیش بینی، فاز نخست پروژه باید تا اردیبهشت ۱۴۰۰ به بهره برداری می‌رسید.

اختلاف بر سر مالکیت زمین

اهالی تئاتر هر روز از کنار بوستان وفا که رد می‌شدند با دیدن کارگران و ماشین‌های سنگینی که با سروصدای زیادی مشغول گودبرداری و انتقال خاک برای کاشتن ستون‌های ساختمان تئاتر شهر بودند، به رونق تئاتر مشهد و چرخیدن دوباره چرخ اقتصاد به گل نشسته آن امیدوار می‌شدند، اما چیزی نگذشت که صدای بولدوزر‌ها و کامیون‌ها خاموش و پروژه متوقف شد.

شش ماه بعد، رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه وقت شورای اسلامی شهر مشهد دلیل توقف پروژه را مشکلاتی از جمله اختلاف بر سر تملک زمین با آستان قدس رضوی اعلام کرد و گفت اکنون این مشکل برطرف و فعالیت مجدد پروژه آغاز خواهد شد.

معاون عمران، حمل ونقل و ترافیک شهرداری مشهد هم قول داد با سه شیفته شدن اجرای پروژه، تأخیر‌ها را جبران و فاز اول پردیس تئاتر شهر را تا ۳۱ تیر ۱۴۰۰ به بهره برداری برساند؛ وعده‌ای که البته از همان ابتدا هم غیرعملی می‌نمود. بعد از دو ماه از آغاز دوباره پروژه، ۷۵ هزار مترمکعب در پروژه پردیس تئاتر شهر مشهد خاک برداری شده بود.

مدیران گاه وبی گاه از پروژه بازدید و پیشرفت و سرعت کار را بسیار بالا توصیف می‌کردند؛ بااین حال تا بهمن ۹۹ پروژه تنها ۲۳ درصد به پیشرفت فیزیکی رسیده بود. در همین اثنا در دهم شهریور ۱۳۹۹ فرهاد احمدی، طراح پروژه پردیس تئاتر مشهد، نیز دار فانی را وداع گفته بود تا نتواند پایان کار آخرین طراحی خود را ببیند.

وعده‌ای که بر زمین ماند

اسفند ۹۹ مدیرعامل سازمان عمران شهرداری مشهد پیشرفت فیزیکی پروژه را ۲۶ درصد اعلام کرد و از تکمیل نشدن نقشه‌های پروژه به صورت کامل گفت. او ۲۸ نوع تیپ دیوار بتنی با ارتفاع متفاوت تا هفده متر و ترکیب اسکلت بتنی و فلزی و وجود بیشتر تأسیسات مکانیکی در داخل دیوار‌ها را از جمله پیچیدگی‌های این پروژه ذکر کرد؛ همچنین گفت تاکنون برای این پروژه ۸۹ میلیارد تومان تأمین اعتبار شده که تا امروز (اسفند ۹۹) ۴۲ میلیارد تومان آن تخصیص یافته است.

عاقبت روزشمار پروژه به تاریخ وعده داده شده برای افتتاح فاز اول آن، یعنی اردیبهشت ۱۴۰۰ رسید، اما ۷۵ هزار مترمکعب خاک برداری، ۸۸۰ تن آرماتوربندی، ۵۰۰ مترمربع قالب بندی فونداسیون، ۱۶هزارو۲۰۰ مترمربع قالب بندی دیوار، نصب ۷۵ تن اسکلت فلزی شامل تیر و ستون و ۱۳ هزار مترمکعب بتن ریزی همه چیزی بود که تا آن موقع انجام شده بود. سه ماه بعد در تیر ۱۴۰۰ شهردار وقت مشهد در صفحه شخصی خود در فضای مجازی بابت تأخیر در اجرای این پروژه از مردم عذرخواهی کرد.

او نوشت: وظیفه خود می‌دانم تا در پایان دوره فعالیتم، توضیحاتی را ارائه دهم. پیش از اینکه توضیحات مربوط به پروژه را بگویم، صادقانه باید از شما همشهریان عزیزم درباره این پروژه عذرخواهی کنم. متأسفانه عملیات عمرانی اصلا مطابق با زمان بندی که ما داشتیم پیش نرفت. شروع خوبی داشت، اما در ادامه با مشکلاتی متنوع روبه رو شدیم و پله پله از سرعت پروژه کاسته شد تا این پروژه به عنوان یک میراث ناتمام در حوزه فرهنگی هنری به مدیریت شهری جدید برسد. او در ادامه ابراز امیدواری کرد که «مدیران محترم بعدی شهر که روی کار خواهند آمد، این پروژه را با بیشترین سرعت و با کمترین زمان به سرانجام برسانند.»

آمار‌های مختلف از پیشرفت فیزیکی

پس از این تاریخ مدیران بعدی هربار رقم‌های مختلفی را از پیشرفت پروژه ذکر کردند؛ از جمله مدیرعامل سازمان عمران شهرداری مشهد که شهریور ۱۴۰۰ از پیشرفت فیزیکی ۴۰ درصدی خبر و وعده داده بود پروژه تا انتهای سال ۱۴۰۱ به بهره برداری برسد؛ یا معاون عمران، حمل ونقل و ترافیک شهردار مشهد که دی ۱۴۰۰ از پیشرفت فیزیکی ۴۱ درصدی خبر داده بود.

مرداد سال گذشته رئیس شورای اسلامی شهر مشهد گفت: در بودجه مدیریت شهری سال ۱۴۰۱ مبلغ ۱۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل پروژه پردیس تئاتر شهر مشهد پیش بینی شده است، اما با توجه به نقشه و برنامه‌ای که برای بهره برداری از آن وجود دارد، هزینه بسیار بیشتری بابت تکمیل آن لازم است؛ بودجه‌ای که البته به دلیل اولویت یافتن موضوعات دیگر محقق نشد تا همچنان یکی از مهم‌ترین پروژه فرهنگی دومین کلان شهر کشور روی زمین بماند.

در ادامه حتما بخوانید افزایش استقبال مردمی از تئاتر مشهد

پیش بینی ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار در بودجه امسال

ما برای تکمیل این گزارش با نایب رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر مشهد تماس گرفتیم و از او خواستیم آخرین وضعیت این پروژه را برای ما شرح دهد. مهدی ناصحی در این گفتگو پیشرفت فیزیکی پروژه را ۳۰ درصد اعلام کرد و گفت: شورای شهر در بودجه ۱۴۰۲ شهرداری مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان را برای فعال کردن پروژه پیش بینی کرده است.

او ادامه داد: بخشی از این بودجه آزاد شده است و بخشی در حال تأمین اعتبار است، اما اکنون جزئیات این را که چقدر از این بودجه مصوب تزریق شده است در دست ندارم. ناصحی افزود: بودجه سال قبل ۱۰۰ میلیارد تومان بود، ولی جذب نشد. امسال قرار شد با ۲۰۰ میلیارد تومان پیش برویم. احتمالا حدود ۶۰۰ میلیارد تومان دیگر هم هزینه داشته باشد. پیش بینی کل بودجه در سال‌های گذشته ۵۰۰ میلیارد تومان بود، ولی با توجه به تورم باید سالی ۲۰۰ میلیارد تومان برایش تخصیص دهیم تا به مرحله افتتاح برسد.

او با اشاره به خارج شدن پروژه پردیس تئاتر از اولویت گفت: سال‌های گذشته به دلیل اولویت دار شدن پروژه‌های دیگر مانند امور فنی شهری، دوربرگردان ها، مسائل ترافیکی و دیگر معضلاتی که شهر با آن روبه رو بود، این پروژه از اولویت خارج شد. از سویی با ابلاغ قانون درآمد‌های پایدار بسیاری از منابع ما دستخوش تأخیر و تغییر شد و ما سال بودجه‌ای سختی را پشت سر گذاشتیم. اما اکنون شرایط دارد عادی می‌شود و مرتبط با ردیف‌های بودجه، پروژه‌ها دنبال خواهند شد که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های فرهنگی تکمیل پردیس تئاتر شهر است. اراده بر این قرار گرفته است که این پروژه به عنوان پروژه‌ای نیمه تمام به پایان برسد؛ بنابراین هرسال بودجه لازم را تزریق و موضوع را دنبال خواهیم کرد.

ناصحی افزود: آنچه ما در شورا وظیفه داشتیم این بود که اعتبار لازم برای ساخت این پروژه را در بودجه سنواتی بگذاریم. بودجه سنواتی تابعی از منابعی است که به دست می‌آیند. این پروژه از منابع داخلی شهرداری باید ساخته شود و دستگاه دیگری کمک کار ما نیست. یعنی بودجه دولتی ندارد. اگر منابع محقق شوند، شهرداری مکلف است پروژه را جمع بندی کند.

این عضو شورای اسلامی شهر مشهد درباره مصوبات این پروژه هنری بیان کرد: ما امسال در بودجه ۱۴۰۲ مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان تصویب کردیم که این پروژه فعال شود و بتواند در افقی که برای آن تعریف شده است در سال ۱۴۰۴ به بهره برداری برسد. الان ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. سال گذشته بودجه‌ای برایش اختصاص داده نشده بود. امسال از زمانی که اعتبارات باز شده، کار آغاز شده است. تا پایان سال باید عملیات بتن ریزی ساختمانی آن به جایی برسد و هم زمان با پایان دوره فعلی شورای اسلامی شهر به پایان برسد.

مردم مشهد به هنر زنده نیاز دارند

حمیدرضا سهیلی، پیشکسوت تئاتر و نویسنده کتاب «صد سال تئاتر مشهد» است. آنچه در پی می‌آید دیدگاه‌های او از وضعیت تئاتر مشهد در سال‌های اوج و نیاز کنونی آن به زیرساخت‌های مدرن است.

اگر بگوییم تئاتر مشهد سالن نمایش ندارد، حرف بیراهی نگفته ایم. کدام سالن موجود در این شهر (که در آن نمایش اجرا می‌شود) متعلق به تئاتر مشهد است؟ هنرمندان تئاتر مشهد از بی امکاناتی و بی سالنی خود دست به کار شده اند و چند سالن خصوصی تئاتر را برای تمرین و اجرا آماده کرده اند که اکنون جوابگوی جمعیت علاقه‌مند به تئاتر و تماشاگران آن نیست.

سالن اصلی تئاتر شهر مشهد که با همه امکانات و اتاق هایش مختص تئاتر مشهد ساخته شده، اکنون در اختیار قسمت اداری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد قرار گرفته و سالن تئاترش هم در اختیار بخش خصوصی است. سالن بهار هم که مدت هاست از بی امکاناتی تعطیل شده است. در این وضعیت تعداد نمایش‌های در حال تمرین و آماده اجرا زیاد است و نوبت برای اجرا بسیار محدود. وقتی کمبود باشد و هنرمند جایی برای عرضه تئاترش نداشته باشد، مجبور است مدت‌ها منتظر بماند یا در سالن‌هایی که زیاد مناسب اجرای نمایش نیست اجرا کند. این امر باعث دل زدگی هنرمند و حتی بازخورد منفی برای تماشاگر شده است.

در سال‌های اوج تئاتر مشهد در دهه ۶۰ تعداد گروه‌های نمایشی و تعداد هنرمندان فعال و تعداد تماشاگران تئاتر بسیار محدودتر از حالا بود، سالن هلال احمر به خوبی می‌توانست جوابگوی اجرا‌ها و پذیرای تماشاگران باشد. هلال احمر سالن نمایشش را کاملا در اختیار اداره تئاتر گذاشته بود و هنرمندان در آنجا مستقر بودند. حالا با این همه هنرمند متقاضی، متأسفانه نه سالنی هست، نه محلی برای تمرین و نه دلسوزی برای رفع این نیاز. اکنون مشهد نیاز به بیشتر از ۱۰ سالن مجهز و فعال تئاتر دارد. ما با چند سالن تئاتر محدود نمی‌توانیم جوابگوی هنرمندان و نیاز هنری شهر باشیم. با توجه به اجرا نشدن کنسرت، تئاتر تنها هنر زنده مشهد است که باید مورد توجه قرار بگیرد. مردم نیاز به هنر زنده دارند.

اگر پردیس تئاتر مشهد افتتاح شود، می‌تواند بخشی از این نیاز مردم و هنرمندان را بر طرف کند، به شرطی که واقعا در اختیار تئاتر قرار بگیرد، نه مثل سالن شهید هاشمی نژاد که بعد از مدتی به انبار تبدیل شد یا مجتمع امام رضا (ع) که اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در آن از اتاق‌های مربوط به تئاتر و سایر هنر‌ها به عنوان اتاق کار اداری استفاده کرد.

کاش شورای شهر کمی فعال‌تر این پروژه را به اتمام برساند. چون تکمیل این پروژه یک ضرورت است که نمی‌دانم چرا شورای شهر از آن غافل است. تئاتر ریشه در فرهنگ شهر دارد. میزان رشد فرهنگی هر شهر را می‌توان با تعداد هنرمندان تئاتر، میزان اجرای نمایش و استقبال تماشاگران در یک شهر سنجید. اکنون این رشد فرهنگی در مشهد فقط توسط هنرمندان و به کوشش آنان انجام می‌گیرد و مسئولان فرهنگی شهر از این مهم عقب مانده اند.

بیشترین تأثیر سوئی که تعویق این پروژه دارد، ناامیدی هنرمندان و مردم از مدیریت شهری است. تأثیر سوء دیگر هدر شدن هزینه و امکاناتی است که سال هاست بلااستفاده و تکمیل نشده رها شده اند. اگر این پروژه دو سال قبل افتتاح می‌شد، هنرمندان تئاتر به خاطر کمبود سالن در صف اجرا نبودند و تماشاگران بیشتری جذب این هنر می‌شدند.